Եկեղեցին մեր էութիւնը, մեր ուղն ու ծուծն է: Եթէ հանէք մեր հայ ժողովուրդի պատմութենէն մեր Եկեղեցին, ըսէք տեսնեմ, ի՞նչ կը մնայ մեր պատմութենէն: Դուրս թողեցէք մեր պատմութենէն այն փաստը, որ մենք եղած ենք առաջին ազգը, որ պաշտօնապէս ընդունած է Քրիստոնէութիւնը իբրեւ իր կրօն: Կամ այն փաստը, որ Եկեղեցին էր, որ ստեղծեց Հայոց այբուբենը: Կամ այն փաստը, որ առաջին գիրքը, որ գրուած է հայերէն լեզուով, եղած է Աստուածաշունչը` Ե. դարուն: Հանեցէք մեր պատմութենէն այն փաստը, որ ամբողջ մեր գրականութիւնը ներշնչուած է քրիստոնէական ապրելակերպէն, մտածելակերպէն: Հանեցէք պատմութենէն Հայաստանի մէջ տարբեր դարերուն կառուցուած եկեղեցիները` Էջմիածինը, Վարագավանքը, Գեղարդավանքը, Սանահինը, Հաղպատը, Մարմաշէնը, Հառիճավանքը, Տաթեւը, Հռիփսիմէն, Գայեանէն եւ տակաւին ուրիշ բազմաթիւ վանքեր: Ի՞նչ կը մնայ մեր մշակոյթէն: Կամ վերցուցէք մեր ճարտարապետութիւնը, կատարուող մեր Պատարագը, ձեռագրերը, մանրանկարները, խաչքարերը, եւ ըսէք տեսնեմ, թէ ի՞նչ կ’ունենանք ներկայացնելու աշխարհին: Մեր բանակնե՞րը, յաղթանակնե՞րը, ե՞րբ եւ որտե՞ղ եղած են անոնք, տնտեսական ո՞յժը: Բարոյական արժէքներն են, որ մեզ պիտի մեծցնեն, անոնցմով մենք մեծ եղած ենք, ոչ մեր տնտեսութեամբ եւ ոչ ալ մեր քաղաքական թագաւորութիւններով իշխած ենք: Ինչ որ եղած ենք, մեր հոգեկան արժէքներով, մեր մշակոյթով եղած ենք: Եկեղեցին միշտ եղած է մեր ազգի հոգին խնամող, մեծցնող, զօրացնող եւ կեանքի մէջ յաղթանակի առաջնորդող ոյժ:
Գարեգին Ա Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց
