Եղիշէ Չարենց (Եղիշէ Աբգարի Սողոմոնեան, 1897թ., Մարտ 13 (նոր տոմարով` Մարտ 25) – 1937թ.,
Նոյեմբեր 27) 20-րդ դարու նշանաւոր հայ բանաստեղծ է:
1908-1912թթ. կրթութիւն ստացած է Կարսի հայկական, ապա ռուսական ռէալական ուսումնարաններէն
ներս, 1916-1917թթ.` յաճախած է Մոսկուայի Շանիաւսկիի անուան ժողովրդական համալսարան, 1922թ.
որպէս ազատ ունկնդիր ընդունուած է Վալերի Բրիւսովի հիմնած Գեղարուեստական գրականութեան
բարձրագոյն ուսումնարանը, բայց չէ աւարտած:
Յեղափոխութեամբ ոգեւորուած` Չարենցը 1918-1919թթ. Ռուսաստանի մէջ մասնակցած է
քաղաքացիական կռիւներուն, իսկ Հայաստանի մէջ` 1920թ.-ին` Մայիսեան, 1921թ.-ին`
Փետրուարեան ապստամբութիւններուն: 1920թ.-ին աշխատած է Հայաստանի Լուսաւորութեան ժողովրդական յանձնաժողովէն ներս որպէս արուեստի բաժնի վարիչ:
1922թ.-ին սկսած է Չարենցի բուռն գրական-կազմակերպչական գործունէութիւնը: 1924-1925թթ.-ին
մեկնած է Թուրքիա, Իտալիա, Գերմանիա, Ֆրանսա:
1935թ.-ի Փետրուարէն Չարենցի դէմ սկսած են քաղաքական հալածանքներ: 1937թ.-ի Յուլիսին
բռնադատուած է, Նոյեմբեր 27-ին` մահացած Երեւանի բանտի հիւանդանոցի մէջ: Արդարացուած է
մահէն ետք: Չարենցը ընդարձակած է գեղարուեստական մտածողութեան հայեցադաշտը, կանխորոշած գրականութեան յետագայ զարգացման ուղիները, թարմացուցած է լեզուն, տաղաչափութիւնը,
հարստացուցած է գրական ժանրերը:
Գրողի առաջին բանաստեղծութիւնը տպագրուած է 1912թ.-ին Թիֆլիս: 1914թ.-ին Կարսի մէջ լոյս տեսած է
անոր առաջին գրքոյկը` «Երեք երգ տխրադալուկ աղջկան», իսկ 1915թ.-ին Թիֆլիսի մէջ հրատարակուած է «Կապուտաչեայ հայրենիք» պոէմը: 1915թ.-ին, զինուորագրուելով հայկական կամաւորական խումբին,
հասած է Վանի մատոյցները, ականատես եղած պատերազմի դաշտի եւ Վանի մէջ տեղի ունեցող
ողբերգութեան:
Սէրը Չարենցի ստեղծագործութեան մէջ կը զարգանայ իւրօրինակ ձեւով:
Չարենցը թարգմանած է տարբեր հեղինակներու գործեր, հանրակրթական դպրոցներու համար
կազմած է դասագիրքեր, խմբագրած ու հրատարակած է հայ բանահիւսութեան նմուշներ, հայ
դասական գրողներու գիրքեր:
Սահմանուած է Չարենցի անուան մրցանակ: ՀՀ թղթադրամներէն մէկուն վրայ պատկերուած է
Չարենցի դիմանկարը, Երեւանի մէջ կը գործէ անոր տուն-թանգարանը: Չարենցի անունով կոչուած են
փողոցներ, դպրոցներ, գրադարաններ Երեւանի մէջ, Հայաստանի, Արցախի եւ Ջաւախքի քաղաքներու
մէջ, Չարենցաւան քաղաքը, Երեւանի գրականութեան եւ արուեստի թանգարանը:
Ես իմ անուշ Հայաստանի (1920)
Ես իմ անուշ Հայաստանի արեւահամ բառն եմ սիրում,
Մեր հին սազի ողբանուագ, լացակումած լարն եմ սիրում,
Արնանման ծաղիկների ու վարդերի բոյրը վառման,
Ու նայիրեան աղջիկների հեզաճկուն պա՛րն եմ սիրում:
Սիրում եմ մեր երկինքը մուգ, ջրերը ջինջ, լիճը լուսէ,
Արեւն ամրան ու ձմեռուայ վիշապաձայն բուքը վսեմ,
Մթում կորած խրճիթների անհիւրընկալ պատերը սեւ
Ու հնամեայ քաղաքների հազարամեայ քա՛րն եմ սիրում:
Ուր է՛լ լինեմ – չե՛մ մոռանայ ես ողբաձայն երգերը մեր,
Չե՜մ մոռանայ աղօթք դարձած երկաթագիր գրքերը մեր,
Ինչքան էլ սո՜ւր սիրտս խոցեն արիւնաքամ վէրքերը մեր –
Էլի՛ ես որբ ու արնավառ իմ Հայաստան – եա՛րն եմ սիրում:
Իմ կարօտած սրտի համար ո՛չ մի ուրիշ հեքիաթ չկայ,
Նարեկացու, Քուչակի պէս լուսապսակ ճակատ չկայ,
Աշխա՛րհ անցի՛ր, Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկայ,
Ինչպէս անհաս փառքի ճամբայ՝ ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում:
Եղիշէ Չարենց
