1915 թուականի ապրիլի առաջին շաբաթն էր:
Կանաչապատ ձորեր, մեծ դեղին արեւ․ Մլքիշա գիւղի խաղաղ միջօրէն կը թնդար երեխաներու
ուրախ խաղով: Նոր թխած լաւաշի բոյրը ծաւալուած էր օդին մէջ, եւ չնայած հեռուէն եկող
տարօրինակ շշուկներուն` կը թուէր ` կեանքը այսպէս ալ պիտի շարունակուի: Ինչպէս դարեր
ի վեր:
Բայց սարսափելի գոյժ մը խռովեց գիւղի անդորրը:
Սովորականի պէս Սլէ Թըմօ անունով քիւրտը հիւրընկալուած էր Սարգիսի` գիւղի ռեսի
(գիւղապետի) տունը: Սարգիսը խիզախ եւ արի մարդ մըն էր, յաղթանդամ եւ գեղեցիկ, որ պատրաստ
էր գիւղին համար իր կեանքը տալու: Անոր կինը` Ռեհանը, իսկական գեղեցկուհի էր, ուրախ ու
հիւրասէր հայուհի, օրուան մեծ մասը երեխաներով զբաղած էր:
Այս անգամ ճաշէն ետք Սարգիսը Թըմոյին տարաւ գիւղի սահմանը, ուր բլուր մը կար: Այդտեղէն
պիտի ճանապարհէր եւ ետ գար: Բայց այդ օրը ճակատագրական եղաւ Սարգիսի համար: Քիւրտ
Թըմոն դաւադրաբար սպաննեց Սարգիս պապին: Առանց վայրկեան մը մտածելու եւ առանց խղճի
խայթի` սպաննեց այն մարդուն, որուն հետ տարիներ շարունակ հաց կերած էր եւ կեղծաւորի նման
եղբայր ձեւացած:
Գիւղացիները այդ վայրկեանէն խուճապի մատնուեցան` հասկնալով, որ գլխատուեցան: Այդ
պատմութենէն յետոյ մարդիկ, որ չէին ուզեր հաւատալ գիւղ թափանցող լուրերուն, հասկցան,
որ կոտորածը սկսած է: Գիւղի բոլոր տուներէն լաց ու կոծի ձայներ կու գային:
Սարգիս պապի ընտանիքը որբացաւ` ընտանիքին մէջ մնաց Ռեհան տատը եւ զաւակներէն երեքը`
երկու տղայ եւ մէկ աղջիկ: Երեք մեծ աղջիկներն ալ ամուսնացած էին: Անոնց երեքին կեանքն ալ
դաժանաբար ընդհատուեցաւ:
Առաջին աղջկան` Եւային, որն ունէր երեք չքնաղ տղայ հրկիզեցին` գիւղը շրջափակելով եւ մարդոց
փակելով իրենց տուներուն մէջ:
Դաժանաբար․․․
Երկրորդ աղջիկը` Լալէն, չնայած որ խուլ ու համր էր, իսկական գեղեցկուհի մըն էր: Լալէի ձեռքը
շատերը խնդրած էին, ան ամուսնացած էր եւ ունէր կուրծքի երեխայ: Անոր կը հետապնդեն,
որովհետեւ ֆիտայիի կին էր, իսկ առաջինը կը բնաջնջուէին ֆիտայիներու ընտանիքները:
Երկար հետապնդումէ ետք` գարնանային օր մը, Լալէին եւ երեխային կը բռնեն, կը տանին ամայի
դաշտ մը, կը սպաննեն ու կը թողնեն արեւի տակ: Երեխան չեն սպաններ, քանի որ գիտէին` երկար
չապրիր:
Կ՛անցնին օրեր:
Լալէի գիւղէն Ֆէատ անունով տասնամեայ փոքրիկ մը, այդտեղէն անցնելով, շարժում կը տեսնէ:
Կը հասկնայ , որ ատիկա Լալէի երեխան է: Կը շտապէ Ռեհան տատի տուն, որ զգուշացնէ: Ռեհան
տատը, ասիկա լսելով, Ֆէատին կ՛ուղարկէ երեխան բերելու: Քաջ ու խիզախ փոքրիկը կ՛երթայ,
կը գտնէ երեխան եւ կը բերէ կու տայ Ռեհան տատին:
Բայց երեխային կեանքը, աւա՜ղ, չեն յաջողիր փրկել․ երկար օրեր ծծած էր մահացած մօր կուրծքը:
Հեռացաւ․․․
Երրորդ աղջիկը (ոչ մէկը կը յիշէ անոր անունը) զաւակ չունէր: Անոր ճակատագիրն այդպէս ալ
անյայտ մնաց: Ոչ մէկը գիտցաւ ` ան անցա՞ւ սահմանը, մնա՞ց այստեղ, թէ՞ զոհուեցաւ:
Կորսուեցաւ․․․
Երեք տարի անց Սլէ Թըմոն կու գայ Ռեհան տատի մօտ եւ կ՛ըսէ․
-Որ իմանայիր, Ռեհա՛ն, ով սպաննած է Սարգիսը , ի՞նչ կ’ըսէիր:
-Ին՞չ պիտի ըսէի, աղա՛ ջան, թող վիզը եօթ տեղէ կոտրուի, իր երեխաներն ալ իմ երեխաներուս
նման որբ մնան:
Սլէ Թըմոն քահ-քահ ծիծաղելով կ՛ըսէ․
-Քու օրհնանքով ծնած եմ, որ քու անէծքով ալ մեռնի՞մ, Ռեհա՛ն:
Այս ըսելով` հպարտ-հպարտ կը հեռանայ:
Մէկ տարին չանցած` լուր կը բերեն, թէ աչքդ լոյս, Ռեհա՛ն, Սլէ Թըմոյին Ստամպուլի կեդրոնին
մէջ կախաղան հանած են:
Նոր գարուններ կու գային, բայց Մլքիշայի վրայ ալ չէր տարածուիր լաւաշի բոյրը, եւ լռութիւնը կը
ծանրանար խորը կանաչ ձորերուն մէջ:
Ռեհան տատն ալ միւսներուն պէս հարկադրուած եղաւ երեխաներուն հետ դեգերել գիւղէ գիւղ,
մինչեւ կեանքը անոր նետեց Սուրիա, յետոյ Հայաստան:
Ես չեմ տեսած Ռեհան տատը, անոր մասին պատմած են ինծի մեր տան մեծերը:
Սակայն, չեմ գիտեր ինչու, երբեմն կը տեսնեմ նոյն երազը` կանաչապատ ձորեր, մեծ դեղին արեւ․․․
Ես ուրիշ երեխաներու հետ կը խաղամ ուրախ:
Մէյ մըն ալ խաղը կ՛ընդհատուի, աղջիկ մը (կը ճանչնամ, Ռեհան տատի երրորդ դուստրն է) կը
մօտենայ մեզի, յետոյ կը հեռանայ, տեսիլքի պէս կը կորչի խոր ձորերուն մէջ:
Ձայն կու տամ, կը կանչեմ եւ իմ ձայնէս ալ կ՛արթննամ: Ախր երազիս մէջ տուած էի անոր անունը,
լսած ձայնիս արձագանգը, իսկ հիմա որեւէ կերպ չեմ յիշեր:
Ներսս, սենեակս, աշխարհը լեցուած են անանուն ցաւով ու կարօտով :
Կը նայիմ, պատուհանէն դուրս մեծ եւ կարմիր արեւն է․․․