Աշխարհի մէջ կայ արագիլի 17 տեսակ։ Հայաստանի մէջ տարածուած է ճերմակ արագիլը։
Ճերմակ արագիլը մարդոցմէ չի վախնար եւ բոյնը կը հիւսէ գիւղերուն մօտիկ բարձր ծառերու
կատարներուն, սիւներուն, գիւղական տուներու կտուրներուն։ «Հիւսողը» մայր արագիլն է, իսկ
«շինանիւթը» կը կրեն երկուքը՝ հայրն ու մայրը, որոնք իրարու հաւատարիմ կը մնան մինչեւ իրենց
կեանքի վերջը։
Կ’ապրին զոյգերով։ Ապրիլին արագիլը 3-7 ձու կը դնէ, 30-32 օր թուխս կը նստի։ Աշնան արագիլները
կը չուեն տաք երկիրներ, գարնան՝ կը վերադառնան իրենց նախկին բոյները։ Արագիլները կը սիրեն
բնակիլ ջրառատ վայրերու մէջ։
Արագիլները շատ տարածուած են Հոլանտայի եւ Իսլանտայի մէջ, իսկ օրինակ Անգլիոյ մէջ արագիլ
չկայ։
Կը սնանին ձուկերով, սողուններով, կրծողներով, բուսական կերով։
Ճերմակ արագիլի մարմնի երկարութիւնը՝ գլուխէն մինչեւ պոչ 76-152սմ է, հասակը կեցած վիճակի մէջ՝
մօտ 1 մ. է։ Ունի երկար, ուղիղ կամ քիչ մը կեռ կտուց, լայն թեւեր։ Կ’ապրի երկար։
Արագիլներու ձայնալարերը զարգացած չեն. անոնք գրեթէ ձայն չեն հաներ, կտուցով կը կափկափեն։
Մարդիկ արագիլներ շատ կը սիրեն, կ’ըսեն, որ ան բարութիւն ու յաջողութիւն կը բերէ։ Շատ երկիրներու
մէջ, ինչպէս նաեւ Հայաստանի, արագիլներ սպաննելը մեղք է։
Արագիլներու մասին շատ պատմութիւններ, երգեր եւ բանաստեղծութիւններ կան։
Արագիլները- Համօ Սահեան
Դուք ինձ չէ՞ք ասի, որբացած բներ,
Ի՞նչ էին խօսում իրար ականջի
Արագիլները չուելուց առաջ:
-ՏԱՌԱՊՈՒՄ ԷԻՆ:
Դուք ինձ չէ՞ք ասի, աստղեր ու արեւ,
Ի՞նչ էին խօսում իրար ականջի
Արագիլները չուելու պահին:
-ՏԱԳՆԱՊՈՒՄ ԷԻՆ:
Դուք ինձ չէ՞ք ասի, անձմեռ հեռու,
Ի՞նչ էին խօսում իրար ականջի
Արագիլները չուելուց յետոյ:
-ԿԱՐՕՏՈՒՄ ԷԻՆ:
Անքուն եղէգներ անձմեռ հեռուի,
Ի՞նչ էին խօսում արագիլները
Ձեզ “մնաք բարով” ասելուց առաջ:
-ՇՏԱՊՈՒՄ ԷԻՆ:
Բուք արտաշնչող լեռնագագաթներ,
Ի՞նչ էին խօսում յոգնած ու մրսած
Արագիլները ետ գալու պահին:
-ՀԱՒԱՏՈՒՄ ԷԻՆ:
ԲԱՐԻ ԱՐԱԳԻԼ
Ես ոչ անտուն եմ, ոչ էլ տարագիր,
Ունեմ հանգրուան, ունեմ օթեւան:
Ազատ Հայրենիք, երջանիկ երկիր,
Երջանիկ, երջանիկ երկիր։
Բարով, արագիլ, բարի արագիլ,
Արագիլ գարնան, արագիլ ամրան,
Իմ տան մօտ ապրիր, բախտի արագիլ,
Բոյն հիւսիր ծառին,
Բարդու կատարին։
Իմ բալիկների աստղերն են շողում
Յոյսով անթառամ,
Վարդերով վառման,
Վշտերս դառան ժպիտներ շողուն, ժպիտներ, ժպիտներ շողուն։
Բարով, արագիլ, բարի արագիլ…
Արագիլ, ինձ հետ ուրա՜խ գովերգիր
Եայլա ու վրան,
Հանդեր հոտեվան,
Արտեր, այգիներ, մանուշակ երկինք,մանուշակ, մանուշակ երկինք։
Բարով, արագիլ, բարի արագիլ…
Խօսք՝ Աշոտ Գրաշիի
Երաժշտութիւն՝ Ալեքսէյ Հէքիմեանի
