Գեղարդի վանքը կառուցուած է նախաքրիստոնեական շրջանին իբրեւ սրբատեղի ընդունուած վայրի մը մէջ` սրբացուած աղբիւրներու պատճառով։ Այդ աղբիւրներէն մէկը այսօր ալ կը պահպանուի վանքի գլխաւոր գաւիթին մէջ։
Հայաստանի մէջ քրիստոնեութիւնը պետական կրօն հռչակելու առաջին տարիներուն հիմուած է վանք մը, որ կոչուած է Այրիվանք կամ Քարայրներու վանք։
Թէեւ վանքի տարածքին պահպանուած արձանագրութիւնները կը վերաբերին 1160-ականներուն, Այրիվանքի ներկայ համալիրը կը համարուի 13-րդ դարու կառոյց։
13-րդ դարու վերջը Գեղարդավանքը կը գտնուէր իշխանական ընտանիքներու ուշադրութեան տակ։ Կարևոր է, որ այստեղ կը պահուի Սուրբ Գեղարդը` այն նուիրական նիզակը, որմով հռոմէացի հարիւրապետը խոցած է խաչուած Քրիստոսի կողը ( Նոր Կտակարան)։ Այդ պատճառով է, որ Այրիվանքը անուանուած է նաեւ Գեղարդավանք։ Ըստ աւանդութեան Գեղարդի վանքին մէջ կը պահուի այլ մասունք մը եւս` բեկոր մը Նոյեան տապանէն։
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին
